Jaarrekening en de ondernemingsraad
Artikel 2:210 BW gaat over de verplichting van een vennootschap om jaarlijks een jaarrekening op te maken. Het bestuur moet dit binnen vijf maanden na afloop van het boekjaar doen. De algemene vergadering kan deze termijn eenmalig verlengen met maximaal vijf maanden, als er bijzondere omstandigheden spelen.
Voor beursgenoteerde vennootschappen geldt een strikter regime. Daar moet de jaarrekening binnen vier maanden klaar zijn. Deze termijn kan niet verlengd worden. Tegelijk met de jaarrekening legt het bestuur ook het bestuursverslag ter inzage. Zo krijgen aandeelhouders en andere betrokkenen inzicht in de financiële situatie van de onderneming.
De ondernemingsraad (OR) heeft een bijzondere rol in dit proces. Het bestuur van een vennootschap waarop de artikelen 268 tot en met 271 en 274 van toepassing zijn, moet de jaarrekening ook aan de ondernemingsraad sturen. Daarmee erkent de wet dat werknemers via de OR recht hebben op dezelfde financiële informatie als aandeelhouders.
De ondertekening van de jaarrekening is een formele stap. Bestuurders en commissarissen moeten hun handtekening zetten. Ontbreekt die van iemand, dan moet de reden vermeld worden. Dit geeft de OR ook inzicht in de interne verhoudingen en mogelijke conflicten. Voor de ondernemingsraad is dit waardevolle informatie, omdat het kan duiden op bestuurlijke problemen.
Toezicht door de ondernemingsraad
De ondernemingsraad gebruikt de jaarrekening niet alleen als naslagwerk. Het document vormt een bron om de financiële gezondheid van de onderneming te beoordelen. De OR kan zo beter deelnemen aan het overleg met de bestuurder. Het gaat dan niet alleen om terugkijken, maar ook om vooruitzien.
De jaarrekening laat zien welke keuzes het bestuur heeft gemaakt. Hoeveel winst is er behaald? Welke kosten drukken zwaar? Zijn er investeringen gedaan of juist uitgesteld? De ondernemingsraad kan deze informatie koppelen aan de strategie van het bedrijf en de gevolgen voor de werknemers.
Wanneer de jaarrekening structureel tekorten laat zien, kan de OR kritische vragen stellen. Wat betekent dit voor werkgelegenheid, opleidingen en arbeidsvoorwaarden? En hoe denkt de bestuurder dit op te vangen? De OR heeft geen formeel instemmingsrecht over de jaarrekening, maar kan wel via het overleg invloed uitoefenen.
Een ondernemingsraad die financiële stukken begrijpt, staat sterker. Het gaat er niet om dat OR-leden boekhouder worden. Wel moeten zij de kerncijfers kunnen duiden. Begrip van solvabiliteit, liquiditeit en winstontwikkeling helpt bij een gelijkwaardige discussie met bestuurders en aandeelhouders.
Vaststelling van de jaarrekening
De algemene vergadering stelt de jaarrekening vast. Daarbij geeft zij de bestuurders en commissarissen niet automatisch kwijting. Dat gebeurt pas als de vergadering daar expliciet over besluit. Voor de ondernemingsraad is dit van belang. Een besluit zonder kwijting kan wijzen op kritiek op het bestuur.
Als alle aandeelhouders ook bestuurder zijn, kan de ondertekening van de jaarrekening gelden als vaststelling. Dan is er minder formele inspraak nodig. Toch blijft de ondernemingsraad recht houden op inzage. Ook hier geldt: transparantie richting werknemers is essentieel.
De statuten mogen niet bepalen dat een ander orgaan de jaarrekening moet goedkeuren. Daarmee bewaakt de wet de centrale rol van de algemene vergadering. Wel kan in de statuten staan dat een ander orgaan beslist over de winstverdeling of verliesverwerking. De ondernemingsraad moet hier alert op zijn. Winstreservering kan gevolgen hebben voor investeringen, opleidingsbudget of zelfs loonsverhogingen.
De minister van Economische Zaken kan in uitzonderlijke gevallen ontheffing verlenen van de verplichtingen rond de jaarrekening. Dit is zeer beperkt mogelijk en geldt nooit voor beursvennootschappen. Voor de ondernemingsraad betekent dit dat bijna altijd een jaarrekening beschikbaar moet zijn.
De betekenis voor de ondernemingsraad
De rol van de ondernemingsraad bij artikel 2:210 BW is dus indirect maar wezenlijk. De OR ontvangt de jaarrekening, krijgt inzicht in de financiële positie en kan dit gebruiken in zijn advies- en overlegrol. Het is een instrument om invloed uit te oefenen en de belangen van werknemers te beschermen.
De ondernemingsraad moet zich goed voorbereiden. Alleen een stapel cijfers lezen is niet genoeg. Analyse is nodig om te begrijpen wat er achter de getallen schuilgaat. Een verlies kan tijdelijk zijn, maar ook structureel. Een stijging van de winst kan positief lijken, maar kan komen door bezuinigingen die de werkdruk verhogen.
Daarom is samenwerking binnen de OR belangrijk. Niet ieder lid hoeft financiële kennis te hebben, maar één of twee leden met specialisatie in cijfers kunnen veel betekenen. Zij kunnen de jaarrekening doorspitten en de belangrijkste conclusies presenteren aan de hele raad.
Ook kan de ondernemingsraad externe deskundigen inschakelen. Artikel 16 van de Wet op de ondernemingsraden geeft de OR recht op het inschakelen van adviseurs. Daarmee kan de raad een accountant of financieel expert vragen de jaarrekening door te lichten. Dit versterkt de positie van de OR aanzienlijk.
Jaarrekening in relatie tot de medezeggenschap
De jaarrekening raakt niet alleen aandeelhouders en bestuurders. Werknemers hebben direct belang bij gezonde financiën. Een slecht resultaat kan leiden tot reorganisaties, ontslagen of het schrappen van voorzieningen. Een goed resultaat kan ruimte scheppen voor investeringen in personeel.
De ondernemingsraad kan de jaarrekening koppelen aan zijn wettelijke adviesrechten. Bijvoorbeeld bij grote investeringen of reorganisaties. De financiële positie uit de jaarrekening kan aantonen of een besluit haalbaar is of niet. Zo kan de OR zijn advies beter onderbouwen.
Bovendien kan de OR de jaarrekening gebruiken om de bestuurder te controleren op eerdere toezeggingen. Heeft de bestuurder beloofd te investeren in scholing? Dan moet dat zichtbaar worden in de cijfers. Zijn er afspraken gemaakt over duurzaamheid? Ook die kostenpost moet ergens terugkomen.
Voor de medezeggenschap is transparantie cruciaal. Werknemers willen weten hoe hun inspanningen bijdragen aan het resultaat. De jaarrekening maakt dit zichtbaar. De ondernemingsraad fungeert daarbij als schakel tussen de cijfers en de werkvloer.
Praktische aanpak voor de OR
Hoe pakt een ondernemingsraad dit aan in de praktijk? Het begint met tijdige ontvangst van de jaarrekening. De OR moet erop letten dat het bestuur deze stukken daadwerkelijk toestuurt.
Vervolgens is het raadzaam een interne bespreking te houden. Daarin kunnen OR-leden de eerste vragen formuleren. Welke cijfers vallen op? Waar zitten de grootste veranderingen ten opzichte van vorig jaar?
Daarna volgt het overleg met de bestuurder. De OR moet concrete vragen stellen. Bijvoorbeeld: waarom zijn de personeelskosten gedaald? Betekent dit dat vacatures niet zijn ingevuld? Of: waarom is de schuldpositie gestegen? Komt er een herstructurering aan?
De ondernemingsraad moet ook het verband leggen tussen de cijfers en de strategische koers. Als er veel winst is, maar weinig geïnvesteerd wordt in vernieuwing, kan dit risico’s opleveren. Het is dan aan de OR om dit te signaleren.
Een ondernemingsraad die deze aanpak volgt, laat zien dat hij zijn rol serieus neemt. Dat versterkt niet alleen de positie in het overleg, maar ook het vertrouwen van de achterban.
Training en verdieping
Omdat financiële stukken vaak ingewikkeld zijn, loont het om scholing te volgen. Veel ondernemingsraden vinden het lastig om een jaarrekening goed te doorgronden. Daarom bestaan er cursussen die speciaal ingaan op financiën voor de OR.
Een passend voorbeeld is de cursus “OR Training Financiën” die wordt aangeboden via collegevoormedezeggenschap.nl. Daar leren OR-leden hoe zij een jaarrekening kunnen lezen en hoe zij financiële informatie strategisch inzetten in het overleg.
Met zulke kennis kan de ondernemingsraad effectiever optreden. Het voorkomt dat bestuurders de cijfers gebruiken om besluiten door te drukken zonder dat de OR tegenwicht biedt.
Voorbeeld: ondernemingsraad bij een reorganisatie
Stel dat een onderneming een tegenvallend resultaat presenteert in de jaarrekening. De omzet is gedaald en de winst is bijna verdwenen. Het bestuur kondigt aan dat er een reorganisatie nodig is om kosten te besparen.
De ondernemingsraad ontvangt de jaarrekening en ziet dat de daling vooral komt door een mislukte investering in een nieuw product. De personeelskosten zijn nauwelijks gestegen. De OR stelt kritische vragen: waarom moeten werknemers opdraaien voor een foutieve strategische keuze van het bestuur?
In dit overleg gebruikt de OR de jaarrekening als bewijsmateriaal. Hij laat zien dat het probleem niet bij te hoge loonkosten ligt, maar bij verkeerde beslissingen in de top. Het bestuur kan dan niet eenvoudig het verhaal omdraaien. Dankzij dit inzicht kan de OR alternatieven aandragen, zoals uitstel van nieuwe investeringen of het zoeken naar extra financiering.
Hier laat de praktijk zien dat de jaarrekening meer is dan een document voor aandeelhouders. De ondernemingsraad kan er direct mee sturen in een adviestraject.
Voorbeeld: investeringen en scholing
In een ander bedrijf toont de jaarrekening een flinke winst. Toch klaagt de OR dat er te weinig budget beschikbaar is voor opleidingen en scholing. Het bestuur stelt dat er “geen financiële ruimte” is.
De ondernemingsraad vergelijkt de winstcijfers met eerdere jaren. Hij ziet dat het resultaat juist hoger is dan voorheen. Ook blijkt dat er weinig is geïnvesteerd in innovatie. De OR legt dit in het overleg op tafel.
Het bestuur komt in verlegenheid. De jaarrekening bewijst dat de middelen er zijn, maar dat de keuzes anders zijn gemaakt. Uiteindelijk wordt een deel van de winst alsnog gereserveerd voor scholingsbudget.
Dit voorbeeld toont hoe de OR de jaarrekening kan koppelen aan concrete arbeidsvoorwaarden. Werknemers profiteren direct van de financiële informatie die de OR weet te benutten.
Voorbeeld: duurzaamheid en maatschappelijke verantwoordelijkheid
Een ondernemingsraad kan de jaarrekening ook inzetten om duurzaamheidsdoelen te toetsen. Steeds vaker beloven bedrijven te investeren in groene energie, circulaire productie of CO₂-reductie.
In een fabriek blijkt uit de jaarrekening dat de kosten voor energievoorziening zijn gedaald. De OR vraagt door: komt dit door energiebesparing of door goedkopere fossiele brandstoffen? Het bestuur geeft toe dat er geen investeringen in duurzaamheid zijn gedaan, ondanks eerdere toezeggingen.
De ondernemingsraad confronteert de bestuurder met dit verschil tussen woorden en daden. Hierdoor ontstaat druk om alsnog concrete stappen te zetten.
Dit soort casussen laten zien dat de jaarrekening niet alleen over cijfers gaat. Ook waarden, strategie en maatschappelijk verantwoord ondernemen komen erin naar voren. De ondernemingsraad kan daarmee de bredere belangen van werknemers en samenleving verdedigen.
Voorbeeld: signaleren van financiële risico’s
Een OR ontdekte in de jaarrekening dat de schuldpositie van het bedrijf sterk was gestegen. De renteverplichtingen waren bijna verdubbeld. Tegelijkertijd bleef de winst gelijk.
De ondernemingsraad vroeg de bestuurder waarom de onderneming zoveel geld had geleend. Het antwoord: voor een overname in het buitenland. De OR wees op het risico dat de onderneming kwetsbaar werd bij tegenvallende resultaten.
Door dit signaal kwam het onderwerp ook bij de aandeelhoudersvergadering op tafel. De OR had met zijn vragen een discussie geopend die anders onopgemerkt was gebleven. Het bestuur moest extra toelichting geven en een duidelijk plan presenteren om de schuld af te bouwen.
Hier toont de praktijk dat de OR kan functioneren als financieel waakhond. Niet door zelf alles te beslissen, maar door kritische vragen te stellen op basis van de jaarrekening.
Voorbeeld: overleg over winstbestemming
In een middelgrote onderneming stelde de algemene vergadering voor om de volledige winst te reserveren. De aandeelhouders wilden hiermee toekomstige investeringen veiligstellen. Het bestuur vond dit verstandig, maar de OR had twijfels.
De ondernemingsraad gebruikte de jaarrekening om aan te tonen dat er al aanzienlijke reserves aanwezig waren. Bovendien zagen de OR-leden dat de investeringsplannen niet zo groot waren als werd voorgesteld.
In het overleg pleitte de OR voor een andere bestemming van een deel van de winst: investeren in arbeidsomstandigheden en vitaliteit van werknemers. Na stevig overleg stemde het bestuur in met een verdeling: een deel reserveren, een deel investeren in personeel.
Dit voorbeeld bewijst dat de ondernemingsraad ook invloed kan hebben op winstverdeling, zelfs al heeft hij daar formeel geen beslissingsrecht over. De kracht zit in de onderbouwing met cijfers.
Voorbeeld: fusie en overname
Bij een geplande fusie kreeg de ondernemingsraad de jaarrekeningen van beide bedrijven te zien. Uit de cijfers bleek dat het ene bedrijf structureel verlies leed, terwijl het andere winstgevend was.
De OR vroeg zich af waarom deze fusie in het belang van de werknemers zou zijn. De bestuurder gaf aan dat schaalvoordelen de verliezen zouden compenseren. De OR betwijfelde dit, omdat de schuldpositie van het verliesgevende bedrijf groot was.
Dankzij de analyse van de jaarrekening kon de ondernemingsraad een krachtig advies schrijven. Hij vroeg garanties voor behoud van banen en investeringen in de gezonde delen van de onderneming. Uiteindelijk werden deze garanties in de fusieovereenkomst opgenomen.
Dit laat zien dat de OR via de jaarrekening ook bij strategische besluiten invloed kan afdwingen.
Slotbeschouwing: kracht van de praktijk
De praktijkvoorbeelden tonen steeds hetzelfde patroon. De ondernemingsraad heeft geen direct zeggenschap over de jaarrekening, maar wel een sterk recht op informatie. Door de cijfers te analyseren, vragen te stellen en verbanden te leggen met personeelsbelangen, kan de OR zijn invloed aanzienlijk vergroten.
Artikel 2:210 BW vormt daarbij de basis. Het verplicht het bestuur om de jaarrekening ook aan de ondernemingsraad te verstrekken. Dat is geen formaliteit, maar een sleutel tot medezeggenschap. Een ondernemingsraad die deze informatie benut, staat steviger in het overleg en kan werknemers beter vertegenwoordigen.