De rol van de ondernemingsraad bij grote coöperaties en onderlinge waarborgmaatschappijen
Uitleg en praktische handleiding op basis van artikelen 63b t/m 63i BW
Inleiding: ondernemingsraad op strategisch niveau
De ondernemingsraad (OR) heeft binnen grote coöperaties en onderlinge waarborgmaatschappijen meer invloed dan veel OR-leden denken.
Zodra de organisatie groot genoeg is en voldoet aan de voorwaarden van het zogeheten structuurregime, krijgt de OR niet alleen adviesrechten, maar ook zeggenschap over de benoeming en het ontslag van de hoogste toezichthouders: de leden van de Raad van Commissarissen (RvC).
Deze bevoegdheden staan in artikelen 63b tot en met 63i van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek (BW).
Ze geven de OR formele invloed op wie toezicht houdt op het bestuur, hoe dat toezicht wordt vormgegeven en hoe er wordt ingegrepen als een commissaris niet naar behoren functioneert.
In dit document vind je:
- Een begrijpelijke uitleg van de wettelijke bepalingen.
- Concrete stappenplannen.
- Voorbeelden en modelteksten.
- Checklists en valkuilen.
- Praktische tips voor effectieve inzet van deze rechten.
Wanneer geldt het structuurregime?
De regels uit artikelen 63b t/m 63i BW gelden alleen als drie voorwaarden tegelijkertijd zijn vervuld:
- Hoog eigen vermogen
Het eigen vermogen op de balans, met toelichting, moet minimaal een door de overheid vastgesteld grensbedrag bedragen. Dit bedrag wordt eens per twee jaar aangepast en afgerond op het dichtstbijzijnde miljoen euro. - Aanwezige ondernemingsraad
Er moet een ondernemingsraad zijn ingesteld volgens de Wet op de ondernemingsraden (WOR). Meestal geldt dat pas vanaf 50 werknemers, maar ook een vrijwillige OR telt mee. - Minimaal 100 werknemers in Nederland
Bij de rechtspersoon en haar afhankelijke maatschappijen werken samen in de regel minimaal honderd werknemers in Nederland.
Voldoet de organisatie aan deze voorwaarden, dan moet het bestuur dat binnen twee maanden na de vaststelling van de jaarrekening doorgeven aan het Handelsregister. Dit is geen vrijblijvende melding; het is een wettelijke plicht.
De driejaarstermijn na inschrijving
Na de inschrijving in het Handelsregister geldt een overgangsperiode van drie jaar.
Gedurende die periode blijft de situatie grotendeels zoals hij was. Pas na drie jaar onafgebroken inschrijving wordt het structuurregime van kracht en moeten de artikelen 63f t/m 63j worden toegepast.
Voor de OR is het cruciaal om deze termijn te volgen:
- Noteer de datum van inschrijving in het Handelsregister.
- Houd bij of de voorwaarden elk jaar nog steeds worden vervuld.
- Bereid je voor op de nieuwe bevoegdheden voordat de drie jaar voorbij zijn.
Als de inschrijving tussentijds wordt doorgehaald, stopt het regime pas als de organisatie drie jaar lang niet opnieuw aan de voorwaarden voldoet.
Raad van Commissarissen verplicht
Onder het structuurregime moet een grote coöperatie of onderlinge waarborgmaatschappij een Raad van Commissarissen hebben. Deze raad:
- Bestaat uit minimaal drie leden.
- Houdt toezicht op het bestuur.
- Adviseert over strategische beslissingen.
- Vertegenwoordigt de belangen van leden en werknemers.
De ondernemingsraad krijgt drie kernbevoegdheden:
- Aanbevelingsrecht – kandidaten voordragen voor de RvC.
- Bezwaarmogelijkheid – bezwaar maken tegen voorgedragen commissarissen.
- Ontslaginitiatief – verzoek doen tot ontslag van een commissaris bij de Ondernemingskamer.
Procedure benoeming commissarissen
De benoeming van commissarissen verloopt in vaste stappen:
- Vacature ontstaat
De RvC informeert de OR, het bestuur en de algemene vergadering. - Aanbevelingsfase
De OR kan schriftelijk kandidaten aanbevelen. Dit gebeurt met een gemotiveerde onderbouwing. - Voordracht
De RvC doet een voordracht aan de algemene vergadering en meldt deze aan de OR. - Bezwaartermijn
De OR heeft twee maanden om bezwaar te maken op drie wettelijke gronden:- Procedure is niet goed gevolgd.
- Kandidaat is ongeschikt.
- Samenstelling van de RvC wordt onjuist bij benoeming.
- Behandeling bezwaar
Bij bezwaar kan de RvC of de algemene vergadering de zaak voorleggen aan de Ondernemingskamer. - Benoeming
Zonder gegrond bezwaar benoemt de algemene vergadering de kandidaat.
Checklist voor de OR bij een benoeming
- Is de OR tijdig geïnformeerd over de vacature?
- Zijn de profielcriteria duidelijk besproken?
- Heeft de OR voldoende tijd genomen om kandidaten te vinden?
- Zijn de gronden voor eventueel bezwaar zorgvuldig onderzocht?
- Is er minimaal één overleg geweest over de voordracht?
Wat als er geen commissarissen zijn?
Als er helemaal geen RvC-leden meer zijn, mag de OR samen met het bestuur kandidaten voordragen aan de ledenvergadering.
Ook dan geldt het recht om bezwaar te maken volgens dezelfde procedure als bij reguliere benoemingen.
Wie mag geen commissaris zijn?
De wet sluit bepaalde personen uit:
- Werknemers van de rechtspersoon of afhankelijke maatschappijen.
- Bestuurders of werknemers van vakbonden die betrokken zijn bij arbeidsvoorwaarden.
De statuten kunnen bepalen dat maximaal twee derde van de RvC uit een bepaalde kring komt, bijvoorbeeld leden van de coöperatie.
Zittingstermijn en herbenoeming
Een commissaris zit maximaal vier jaar, tenzij de statuten een verlenging toestaan tot de eerstvolgende algemene vergadering. Daarna kan hij opnieuw worden benoemd.
Ontslag van een commissaris
De OR kan bij de Ondernemingskamer ontslag aanvragen om drie redenen:
- Verwaarlozing van de taak.
- Andere gewichtige redenen (zoals vertrouwensbreuk).
- Ingrijpende wijziging van omstandigheden.
Alleen de RvC mag een commissaris schorsen. Zonder ontslagverzoek vervalt de schorsing na een maand.
Vrijstellingen en ontheffingen
Het structuurregime geldt niet als:
- De organisatie zich vrijwel uitsluitend bezighoudt met beheer en financiering van afhankelijke maatschappijen, én de werknemers via een OR voldoende vertegenwoordigd zijn.
- De minister van Justitie ontheffing verleent, eventueel met voorwaarden.
Praktische tips voor de OR
- Anticipeer
Begin met voorbereiden zodra de voorwaarden in zicht komen. - Bouw een kandidatenlijst op
Leg contacten in relevante netwerken. - Werk samen met de RvC
Plan jaarlijks overleg over profielen en benoemingsbehoeften. - Wees alert op termijnen
Zet data en deadlines in de OR-agenda. - Investeer in kennis
Volg scholing, zie collegevoormedezeggenschap.nl.
Voorbeeldformuleringen
Aanbeveling:
De ondernemingsraad beveelt mevrouw X aan voor benoeming tot commissaris, vanwege haar ervaring in [branche] en haar onafhankelijke houding.
Bezwaar:
De ondernemingsraad maakt bezwaar tegen de voordracht van de heer Y op grond van artikel 63f lid 6 sub b BW, omdat wij verwachten dat hij onvoldoende onafhankelijk zal opereren ten opzichte van het bestuur.
Veelvoorkomende valkuilen
- Te laat reageren op voordrachten.
- Geen overleg voeren voordat een besluit wordt genomen.
- Onvoldoende onderbouwing bij bezwaar.
- Geen opvolgingsplan hebben voor vacatures.
Conclusie
Artikelen 63b t/m 63i BW geven de ondernemingsraad directe invloed op het hoogste bestuursniveau. Met kennis van de wet, goede voorbereiding en strategisch gebruik van het aanbevelings- en bezwaarrecht kan de OR zorgen voor een evenwichtige, onafhankelijke en deskundige Raad van Commissarissen.